Οι ηγετικές ικανότητες, οι οποίες θεωρούνται απαραίτητο εφόδιο για την επαγγελματική ανέλιξη, πρέπει να καλλιεργούνται όχι μόνο σε αυτούς που προσβλέπουν σε υψηλές διοικητικές θέσεις αλλά ακόμα και σε αυτούς που δεν θέλουν να αναλάβουν περισσότερες επαγγελματικές ευθύνες αλλά να παραμείνουν απλά υπάλληλοι, γιατί οι ικανότητες αυτές διευκολύνουν την καθημερινότητα, βελτιώνοντας τις σχέσεις τους με τους συναδέρφους και τους ανώτερους, την εργασιακή τους απόδοση αλλά και την ικανοποίηση από την εργασία τους.
Ήδη στο εξωτερικό οι μεγάλες επιχειρήσεις εκπαιδεύουν όλο το προσωπικό τους για να βελτιώσουν τις ηγετικές τους ικανότητες.
1. Ποια η σημασία της ηγεσίας στην επιχειρηματικότητα;
Στο σύγχρονο ασταθές επιχειρηματικό περιβάλλον οι οργανισμοί βρίσκονται αντιμέτωποι με νέες προκλήσεις. H Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση με την ανάπτυξη της γενετικής, της τεχνητής νοημοσύνης, της νανοτεχνολογίας, της ρομποτικής και του διαδικτύου των πραγμάτων (internet of things), αλλάζει δραστικά τον τρόπο που θα λειτουργήσουν οι επιχειρήσεις του μέλλοντος φέρνοντας στο προσκήνιο την ανάγκη να αλλάξουν, αλλά και να προετοιμάσουν τους ανθρώπους τους για τις επερχόμενες αλλαγές. Για το λόγο αυτό είναι επιτακτική η ανάγκη ανάπτυξη νέων ηγετών με όραμα, διάθεση για μεταρρυθμίσεις, καινοτομία και συνεργασία. Η άνθηση των νεοφυών επιχειρήσεων (start ups) τα τελευταία χρόνια δείχνει πώς αυτές οι ηγετικές ικανότητες αναδεικνύονται στην πράξη, καθώς σε τέτοιου είδους επιχειρήσεις οι παραπάνω ηγετικές ικανότητες είναι κομβικής σημασίας για μία επιτυχημένη πορεία.
2. Πόσο σημαντικό είναι να διαθέτουμε ηγετικά χαρακτηριστικά ακόμα και αν δεν έχουμε διευθυντική θέση;
Όπως έχει πει και o γνωστός καθηγητής και θεωρητικός της ηγεσίας John Kotter, στους καιρούς που ζούμε χρειαζόμαστε περισσότερη ηγεσία από περισσότερους ανθρώπους κι όχι μόνο από το top management. Όλοι οι εργαζόμενοι, ανεξάρτητα από τη θέση τους στην ιεραρχία ενός οργανισμού θα πρέπει να λειτουργούν ως ηγέτες.
Σε ένα ανοιχτό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον όλοι οι εργαζόμενοι θα πρέπει να είναι ευέλικτοι και προσαρμοστικοί προκειμένου να διαχειρίζονται τις νέες προκλήσεις όπως τις συνεχείς αλλαγές, ένα πολυπολιτισμικό ανθρώπινο δυναμικό και μία νέα γενιά εργαζόμενων, τους millennials, οι οποίοι είναι διασυνδεδεμένοι, ανεξάρτητοι, με αυτοπεποίθηση, ιδιαίτερα εξοικειωμένοι με την τεχνολογία (digital natives), ανοιχτοί στη διαφορετικότητα και την αλλαγή. Η νέα αυτή γενιά θέλει να εργάζεται και να δημιουργεί όχι για έναν ανώτερο αλλά μαζί με άλλους διαφοροποιώντας δραστικά τον ρόλο του ηγέτη από διευθυντή σε σύμβουλο, συνεργάτη και καθοδηγητή (coach).
3. Ποια χαρακτηριστικά πρέπει να διαθέτει ένας ηγέτης;
Αυτό είναι ένα ερώτημα που έχει απασχολήσει διαχρονικά τους ερευνητές της ηγεσίας. Ενώ η ιδέα του χαρισματικού ηγέτη είχε επικρατήσει για πολλά χρόνια και ακόμα επικρατεί στις σκέψεις των ανθρώπων, οι σύγχρονες θεωρίες ηγεσίας πιστεύουν περισσότερο στην άποψη ότι «ο ηγέτης γίνεται, παρά γεννιέται».
Η πρόσφατη έρευνα που διεξήγαγε το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ με θέμα Το μέλλον των Επαγγελμάτων (Future of Jobs) καταδεικνύει την ανάγκη για επανεκπαίδευση αλλά και αναβάθμιση των ικανοτήτων των σημερινών και μελλοντικών εργαζομένων. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή, στην κορυφή της λίστας των ικανοτήτων που θα είναι κρίσιμες για όλα τα επαγγέλματα μέχρι το 2020, είναι η επίλυση περίπλοκων προβλημάτων, η κριτική σκέψη, η δημιουργικότητα, η διαχείριση ανθρώπων, η συνεργασία και η συναισθηματική νοημοσύνη.
Παρόμοια αποτελέσματα προέκυψαν από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Young leaders, στο οποίο είχα τη χαρά να είμαι επιστημονική υπεύθυνη για την Ελλάδα και το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Συγκεκριμένα ερευνήσαμε τις ηγετικές ικανότητες που θα πρέπει να έχουν οι μελλοντικοί ηγέτες σε πέντε ευρωπαϊκές χώρες (Ελλάδα, Κύπρος, Βουλγαρία, Λετονία, Λιθουανία). Τα αποτελέσματα ανέδειξαν τις δέκα πιο σημαντικές ηγετικές ικανότητες δομημένες σε τρεις κατηγορίες: αυτοδιαχείρισης (αυτοπεποίθηση, αισιοδοξία, αξιοπιστία) επιχειρηματικές (στρατηγική σκέψη και σχεδιασμός, αναλυτική λήψη αποφάσεων, δημιουργική επίλυση προβλημάτων) και διαχείρισης ανθρώπων (ομαδική συνεργασία, διαπροσωπική επικοινωνία, παρακίνηση συνεργατών, δημιουργία δικτύου σχέσεων).
΄
4. Πως θα μας βοηθήσουν αυτές οι ικανότητες να ανελιχθούμε επαγγελματικά;
Όπως έχει φανεί παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια οι επιχειρήσεις δεν αναζητούν εργαζόμενους μόνο με βάση τα τυπικά και ακαδημαϊκά προσόντα αλλά σημαντικό ρόλο παίζουν οι μη ακαδημαϊκές ικανότητες, τα soft skills όπως συνηθίζουμε να τα αποκαλούμαι. Ανάμεσα σε αυτές, η συναισθηματική νοημοσύνη και οι ηγετικές ικανότητες κατέχουν ιδιαίτερη θέση. Το να είσαι έξυπνος και να έχεις ακαδημαϊκά προσόντα είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για να επιτύχεις επαγγελματικά. Αντίθετα το να μπορείς να προσαρμόζεται γρήγορα στα νέα δεδομένα, να είσαι αισιόδοξος και ανοιχτός στη διαφορετικότητα, να συνεργάζεσαι και να συν-δημιουργείς με άλλους ανθρώπους, είναι μερικές από τις πιο σημαντικές και απαραίτητες αρετές ώστε να επιτύχει κάποιος επαγγελματικά.
5. Πως μπορούμε να αναπτύξουμε τις ηγετικές μας ικανότητες;
Όπως έδειξαν τα αποτελέσματα του προγράμματος Young Leaders στο οποίο αναφέρθηκα παραπάνω, υπάρχει ένα σημαντικό κενό μεταξύ των επιθυμητών και πραγματικών ηγετικών ικανοτήτων που δείχνουν οι νέοι εργαζόμενοι στους χώρους εργασίας, καθώς σχεδόν όλες οι ικανότητες έχρηζαν βελτίωσης και ειδικότερα εκείνες που σχετίζονταν με τη διαχείριση ανθρώπων. Το εύρημα αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη μίας πιο συστηματικής και στοχευμένης εκπαίδευσης των νέων ανθρώπων στην ανάπτυξη ηγετικών ικανοτήτων. Για τον σκοπό αυτό, κρίνεται απαραίτητη η συνεργασία επιχειρήσεων, πανεπιστημίων και κυβερνήσεων που θα ερευνήσουν και θα αναδείξουν τις κρίσιμες ηγετικές ικανότητες, αλλά και θα δημιουργήσουν το κατάλληλο περιβάλλον και τις ευκαιρίες για την ανάπτυξη τους.
Στο βιβλίο Ηγέτες του Μέλλοντος που έγραψα μαζί με συνεργάτες και κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Πεδίο, παρουσιάζεται ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα ανάπτυξης ηγετικών ικανοτήτων με βιωματικό τρόπο. Το βιβλίο προτείνει τρόπους ώστε οι νέοι ηγέτες να βιώσουν εμπειρίες μέσω παιχνιδιών ρόλων, βιωματικών δραστηριοτήτων ομαδικής συνεργασίας, εργαστηρίων κόμικς, προβολής ταινιών και να αναστοχαστούν πάνω σε αυτές καθώς και να πειραματιστούν σε νέες συμπεριφορές. Ξεκινώντας τη διαδικασία αυτό-βελτίωσης είναι σημαντικό να ανακαλύψει κανείς τον ιδανικό του εαυτό (ποιος θέλει να γίνει), αλλά και τον πραγματικό του εαυτό (ποιος είναι) μέσω της μεθοδολογίας 360ο ανατροφοδότησης (feedback). Έτσι θα εντοπίσει τόσο τα δυνατά του σημεία, όσο και τα σημεία βελτίωσης και θα δημιουργήσει ένα πλάνο ανάπτυξης. Ουσιαστικά λοιπόν πρόκειται για μία μεθοδολογία που προτείνει τη δια βίου μάθηση και εξέλιξη. Όπως άλλωστε σημειώνει ο Warren Bennis η διαδικασία του να αναδεικνύεται κανείς σε ηγέτη είναι παρεμφερής, αν όχι ταυτόσημη, με το να εξελίσσεται σε μία ολοκληρωμένη προσωπικότητα.